Ciclo Troiano. Aquiles

Aiax trasladando o corpo de Aquiles. Figuras negras

Aquiles matando a Pentesilea, raíña das Amazonas

A Ilíada é o poema épico que ten por tema a "cólera de Aquiles", o máis grande heroe grego dos que participaron na Guerra de Troia. Era fillo da océanide Tetis e do mortal Peleo, rei de Ptía (en Tesalia). O seu único punto vulnerable era o talón, o lugar polo que a súa nai o agarrara mentres o mergullaba nas augas inmortais de Estixia, a lagoa infernal pola que xuraban os deuses. Precisamente sería unha certeira frecha dirixida por Apolo, pero lanzada por Paris, contra o talón de Aquiles a que poñería fin á súa vida durante o saqueo de Troia.
A iconografía da cerámica ática adoita representar a Aquiles na súa faceta de guerreiro barbado, é dicir, adulto, en episodios da súa participación na guerra de Troia. Son especialmente coñecidas as escenas co seu curmá Aiax Telamonio (ou Aiante) xogando no taboleiro ou sendo transportado, morto, ao lombo do Telamonio. 
Tamén o vemos en escenas co seu amado e chorado Patroclo, ou maltratando o corpo morto do seu principal rival troiano, Héctor.

  

Aiax e Aquiles xogando ás damas. Ánfora de Exequias, s. V a.C.

Aquiles arrastrando o corpo de Héctor

Aquiles vendando a Patroclo

Pero, como vemos, non hai nada particular que distinga a Aquiles do resto dos guerreiros homéricos. De feito, só uns poucos datos permiten identificar na iconografía, de xeito inequívoco, escenas de guerra mitolóxicas. Así, temos o "escudo heroico" (tamén chamado beocio, que lembra o micénico con perfil en oito), a nudez dos combatentes, o emprego de coiraza sen roupas que mitiguen o roce sobre a pel, ou a presenza de diferentes divindades atentas a favoreceren aos seus respectivos protexidos no medio da batalla. Pero, a falta doutras pistas, o único indicador da posible identidade dos personaxes é o rexistro escrito do nome dos protagonistas. Por iso sabemos, por exemplo, que esta escena corresponde ao momento no que Tetis lle entrega a Aquiles a marabillosa panoplia encargada ao deus metalúrxico, Hefesto:

Tetis entrega a Aquiles a panoplia fabricada por Hefesto. Os personaxes identíficanse cos seus nomes escritos.

Ademais era habitual ver a Aquiles noutros momentos da súa vida, por exemplo, con Quirón, o centauro sabio fillo de Crono e a o ceánide Fílira a quen se encargaba tradicionalmente a educación dos heroes gregos: Asclepio, Heracles, Xasón, etc.
Tamén o pai de Aquiles, Peleo, encomendou a educación do seu fillo ao vello centauro, logo de que Tetis o abandonara para regresar á casa paterna. Tanto a excepcionalidade da nai como do mestre escollido, anunciaban o destino heroico do rapaz.
Nos vasos áticos, Quirón é fácil de distinguir posto que, como "centauro sabio" que é, tapa con túnica a parte humana do seu corpo mentres deixa nus os cuartos traseiros, a parte animal da súa anatomía.

Aquiles co centauro Quirón

O heroe Aquiles foi tamén moi popular na Arte Romana, onde, tanto en frescos como en mosaicos, se representaban distintos episodios da súa vida dende a infancia con Quirón ata a súa morte en Troia. Especialmente coñecido é este fresco pompeiano:

E aínda en período tardoantigo, en Hispania decorábanse grandes mansións rústicas (as villae) con motivos da vida do heroe, como pode verse nos restos conservados da Villa de Carranque (Toledo, s. IV d.C.; ver aquí os seus mosaicos, con ilustracións da vida do heroe doutras procedencias).

Arte Moderna

O completo proceso de aprendizaxe do neno Aquiles da man do sabio centauro, non só en artes guerreiras senón tamén en música ou medicina -fixémonos na lira do fresco pompeiano-, serviría durante o Renacemento e o Barroco para ilustrar a necesidade de educar aos príncipes.

O neoclasicismo retomará a iconografía dos períodos anteriores (ver aquí a colección de tapices de Rubens) pero resaltando os temas máis dramáticos, como a cólera do heroe desatada contra a arbitrariedade de Agamenón e as súas consecuencias.

Rubens. Morte de Aquiles (s. XVII), co talón atravesado pola frecha enviada por Paris/Apolo;

David. A Ira de Aquiles (1819), contra Agamenón defendendo o seu dereito a Briseida

Lecturas interesantes, para SABER MÁIS:


Roberto Alejandro. "Aquiles y la anti-política". Revista Cronopio octubre 21, 2013 (en liña: http://www.revistacronopio.com/?p=11508)